xoves, 22 de outubro de 2015

SANGUE E MEMORIA EN SOULECÍN


Familia Rodríguez López, de
Soleucín

Esta fotografía é un xigantesco memorial da resistencia contra o fascismo e da dignidade do pobo galego. É a familia Rodríguez López, de Soulecín (Valdeorras), retratada nos anos 30, en tempos de felicidade, de necesidade, de colleitas e de paz republicana; antes da persecución e da barbarie. O día 18 de outubro de 1939, un comando da Lexión asasinaba en Soulecín, diante dun grupo de veciños, aos pais, Domingo Rodríguez, de 54 anos, e Amalia López, tamén de 54 anos. Catro dos seus fillos varóns –Rogelio, Sebastián, Domingo, Alfonso-participaron na resistencia armada contra o fascismo e deron a vida nesa loita. Dúas fillas, Chelo e Antonia, tamén colleron as armas contra a Ditadura e acabaron no exilio en Francia. Chelo ainda vive, con 96 anos, para lembrar os crimes e dar exemplo dun compromiso inquebrantábel coa memoria dos seus. 

O 19 de outubro de 1939, outro comando da Lexion asasinaba no Val (Valdeorras) a Concepción Fernández Cadórniga e á súa filla Remedios, pendurándoas dunha cerdeira. Prendéronlle lume á súa casa. A Carmen de Fervenza, Carmen Jerez, colaboradora da resistencia armada, secuestrárona os fascistas o 25 de xullo de 1946. Tivérona presa na Rúa en en Ponferrada. Violárona e mutilárona salvaxemente. O seu corpo apareceu o 3 de maio de 1947 en Montearenas, perto de Ponferrada. Din que estaba preñada de cinco meses.

O libro "As mulleres do monte", de José Antonio Gurriarán, debulla estas e outras historias de resistencia e represión nun extraordinario traballo xornalístico no que se combina a memoria oral e a investigación nos arquivos oficiais. Unha lectura necesaria para coñecer a verdade, para honrar a memoria da Galiza resistente, das vítimas de tanta inxustiza...

Tamén é de xustiza facer memoria da memoria, por iso quero lembrar aqui o descomunal traballo de Aurora Marco “Mulleres na guerrilla antifranquista galega”, e o documental “As silenciadas”, de Aurora Marco e Pablo Ces, que tiraron das tebras do esquecemento os crimes de Soulecín, a dor e o heroísmo da Toña e da Chelo, o asasinato de Carmen de Fervenza, a coraxe das mulleres resistentes...

luns, 12 de outubro de 2015

ADOLFO E CLAUDINA, NO CARTAFOL BALEIRO


El é Adolfo Torres Ruzo. Ela Claudina Pérez. Os meus avós maternos, de Paredes (Vilaboa). A historia das súas vidas é un cartafol baleiro. Procúroos no mapa de ausencias, no ronsel de silencios, de parénteses e de lembranzas diluidas no tempo en que se convertiu a memoria familiar. Unha memoria fráxil, fragmentaria, feble como unha luz que se apaga. Como unha estrela que desapareceu e segue emitindo un sos.
Na procura doutras memorias ocultas vou atopando aquí e alá notas soltas de vidas non contadas, esquecidas. A memoria familiar, a memoria comunal é como ler nas páxinas dun libro baleiro. Un libro ao que lle arrincaron as follas, os retratos, as imaxes. E tamén as voces e os silencios. E o sal das bágoas.

De Claudina creo sabelo todo. Desde o día do meu primeiro recordo: tiña catro anos e leváronme ao cuarto, ao seu leito de morte, na casa da tía Celsa. Colleume a man para despedirse de min e crin ver toda a dor do mundo, todo o amor do mundo. As xornadas interminábeis nas canteiras, sen dereitos e sen horario, facendo morrullo, coa súa irmá Manuela. As camiñadas a pé até Marín, Pontevedra ou Redondela, para vender cebolas e traer de comer á casa. O traballo no fogar, nas leiras, no mar, no monte, no río, para criar os fillos e fillas que foron nacendo naquela casa humilde. Unha casa sen libros, sen imaxes, sen memoria. Ateigada coa dor das bágoas da avoa Claudina, e co amor inmenso que vin por primeira e única vez, cando tiña catro anos.

De Adolfo abundan as anécdotas, os sucedidos, os feitos case marabillosos. Era zapateiro e músico. E prestidixitador das palabras. Sei que declarou na causa contra Eligio, no 36, e que tentou axudalo. E seica escapou do cuartel dos falanxistas, con Agustín da Carballeira, polos campos de millo. E foi sobrevivindo a aquel tempo de miseria e de dor, de privacións, de silencio, que el enchía co don da palabra ocurrente, da cantiga burlesca, da copla irreverente. Ese cartafol das cantigas do meu avó aínda pervive na memoria popular, e prometo escribilo.
Non o coñecín. Mais sei que hai páxinas escuras, amargas, na vida de Adolfo. A travesía polo alcohol e a loucura. A violencia e a ira. O ingreso no Rebullón. A volta á casa. A lucidez, o humor, a irreverencia. Como aquel día que foi á consulta do doutor Mato Calderón, en Pontevedra, e pronunciou a sentenza:

- Calderón, Calderón: ti mírasme a cabeza e eu estou do corazón.
A imaxe dos dous é a porta do cartafol baleiro. Un fío do que tirar para conxurar o silencio, a ausencia, o esquecemento que o cobre todo. E sei que teño que voltar á aldea na procura de voces, de imaxes, de sombras. Porque non somos nada sen memoria familiar, sen memoria comunal. E preciso que a miña avoa Claudina me volva coller a man, preciso ese intre dos dous, esa calor, esa luz que se apaga, ese amor.

 

luns, 5 de outubro de 2015

UN VESTIDO NOVO PARA OTILIA


O pai de Otilia, Avelino Carracelas, 41 anos, era carpinteiro de ribeira e traballaba nos asteleiros de Guixar. Ía a Vilaboa o sábado pola noite e marchaba o luns pola mañá. Collía o vapor en San Adrián e durante a semana paraba nunha pensión en Vigo. Avelino e a muller, Adelina Carracelas, tiñan 5 fillos: Félix, Palmira, José Cesáreo, Otilia e Amancio. Despois de saír do cárcere nacería Mari Carmen, a sexta filla.
Otilia Carracelas
(foto Xosé Luís Alonso)
Aquela era unha familia feliz. Na casa familiar de Santa Cristina dos Cobres non abundaba nada, mais estaba abastada de agarimo, de humildade, da grandeza das vidas xenerosas. Avelino era dirixente da Sociedade de Agricultores e militaba no sindicato de carpinteiros de ribeira. Mais en xullo do 36, esnaquizouse o mundo e na casa nada volveu a ser igual. Os falanxistas foron a Vigo na súa procura. Detivérono o 8 de setembro e levárono primeiro á prisión habilitada na Normal de Pontevedra e  despois ao Lazareto de San Simón. Desde alí vía a casa dos seus e aquela imaxe rompíalle o corazón. E o medo pairaba arredor todas as noites, cando sentían a chegada da “raposa”, a camioneta que se aproximaba á praia de Cesantes para os traslados a unha curva, a unha praia ou a unha cuneta da que non se volvía. “A ver cando nos toca anós” pensaban aqueles homes despois de oír pronunciar os nomes dos escollidos, despois de escoitar a frase macabra dos asasinos: “Para esta viaxe non fai falta que leven ningunha pertenza”.
Otilia, que tiña seis anos, sentía pánico cando vía unha camisa azul. Sentíralle dicir á nai que foran eles, os da camisa azul, os falanxistas, os que foran buscar o pai, os que o levaran preso, e non os podía ver. Un día a nai mandouna á tenda e estaba alí un home que polo medo se fixera falanxista, porque a un fillo déranlle unha malleira terríbel. Aquel home díxolle que era amigo do seu pai e ofreceulle galletas á nena mais ela non as colleu. Non arelaba nada máis no mundo que comer aquelas galletas mais non as colleu porque lle arrepiaba ver aquela camisa azul.
Nos dous anos que estivo preso (1936-1938), Otilia non puido visitar o seu pai. A nai non a levaba con ela porque non tiña roupa que poñerlle, nin calzado. A nena só tiña un vestido que lle fixera desfacendo unhas sabas. Un vestido suxo e roto que era a marca da derrota daquela familia privada do agarimo e do salario do pai, o único soldo que entraba naquela casa. Por iso tampouco a deixaba ir á escola, para non facela pasar a vergoña de levar sempre o mesmo vestido suxo e raído, os mesmos pés descalzos da filla dun roxo.
-Eu quero ir visitar a papá!
-Non tes roupa, filliña!
Cara a finais de 1936 comezaron a levar os presos para traballar no camiño que subía á estrada de Cangas desde o peirao de Santa Cristina. Ían por quendas, traballaban con picachóns durante horas e voltaban á illa. As familias de arredor podían levarlles a comida, e Adelina, que vivía perto, fíxoo todas as veces que o home foi alí. A nena pedía ir pero a nai nunca a levaba con ela. Mais un día Otilia, que tiña seis aniños, decidiu ir ver o seu pai. Suxa, descalza e co vestido roto decidiu ir detrás da nai, sen que ela a vise, para ver o pai.

Cando chegou alí e o viu foi correndo cara el e pegou a subir polo pai arriba. Púxose a abrazalo e a darlle bicos e Avelino púxose a chorar coa emoción de coller nos brazos a filla que non vía desde facía meses. E ao pé deles, un dos gardas que custodiaba os presos púxose tamén a chorar, impresionado por todo o amor e toda a mágoa que se concentraba naquela escena conmovedora.

O pasado sábado 3 de outubro, Otilia voltou facer o camiño até o peirao para participar nun acto organizado por A Regaduxa. Memoria Histórica de Vilaboa, unha actividade para denunciar a negativa de Portos de Galicia a instalar unha inscrición de homenaxe aos presos de San Simón e a todas as vítimas do terror franquista. Aquela nena de 6 anos voltou ao lugar en que abrazara o pai e falounos coa dignidade dos seus 85 anos e cos ollos cheos de bágoas da bondade daquel home que era o mellor pai do mundo. E todos vimos, máis alá do loito, que agora levaba un fermoso vestido, e uns preciosos zapatos e un gran sorriso de orgullo por Avelino e por todas as vítimas que voltaban á casa, que retornaban do silencio da historia e ficaban xa para sempre con Nós.