DAS CASAS REFUXIO. LUME EN LOUREDO

 Que o noso lume non queime as nosas casas.
 Que outro noso lume faga resplandecer o mundo.

Carmen Blanco

Tomás Matilde tiña 17 anos en 1937. Vivía na casa de Louredo (Mos) coa nai e os irmáns. O pai, Ángel Matilde Miguélez (a) Cataplín, de 44 anos, empregado de telégrafos, andara fuxido co grupo do Fresco mais aquel inverno fora extremadamente húmido e frío e decidiu esconderse na casa.

Fixeron un tobo escavado na terra e alí Florentina Fernández e os fillos agocharon o pai. Os rapaces facían quendas nos arredores para detectar a presenza das bandas de cívicos e falanxistas que ían con regularidade á casa para interrogalos e ameazalos. A resposta era sempre a mesma: o pai marchara ao monte e non souberon máis del.

Tomás ía decote á tenda da aldea. Un día a tendeira entregoulle un paquete con tabaco, un chisqueiro, utensilios para barbear... O rapaz preguntou extrañado para quen era mais a muller díxollle que a súa nai xa sabía. Cando chegou á casa, o pai ficou demudado: -Xa estamos descubertos!

Cadro de Leopoldo Nóvoa da serie
 Next Time The Fire (1993)

Ás poucas horas apareceron na casa 4 coches con falanxistas e cívicos. Preguntaron por Ángel Matilde. Sabían que estaba alí, naquela casa, porque Florentina ía buscar o peixe a Redondela e compraba o Faro. E non sabía ler. O do tabaco fora un engado para confirmar a sospeita. Un garda civil colleu aos pequenos no colo e deulle caramelos. Mais os nenos dixeron que non sabían onde estaba o pai. Entón colleron a Tomás, o maior. Díxolles que o pai marchara para o monte. Colgárono polos pés nunha viga do teito e comezaron a mallar nel para que lles dixera onde estaba. O rapaz mantivose firme. O pai tamén, inmóvil no seu tobo, a tan só uns metros da tortura e dos berros do fillo. Os falanxistas colleron un brazado de palla e simularon que ían prenderlle lume para queimalo mais el sabía que o facían para asustalo, para que delatase o pai.

Frustrados pola resistencia do mozo deciden baixalo ao chan. Vísteno de falanxista e lévano ao monte, para que lles indique o agocho. Percorren os penedos e as covas e disparan contra os posibles refuxios mais non atopan nada. Cando voltan á aldea dinlle ao rapaz que se ispa de medio corpo para riba. Un garda civil cortou unha póla de carballo e empezou a mallar nel até case facelo perder o coñecemento. Mais o mozo mantívose firme.

Cando chegaron á aldea a casa estaba ardendo. Como Ángel Matilde Cataplín non aparecía, os cívicos plantáronlle lume. Florentina e os nenos refuxiáronse na casa de Fermina. A muller non puido soportar a dor e cos seus berros descubriu o agocho e a morte do home. Levárona detida. A Florentina Fernández Alonso, de 43 anos, matárona en Budiño (Salceda de Caselas). Os documentos oficiais deixaron rexistro da infamia: “morte en combate sostido coas forzas do exército”. Segundo diversas fontes orais, estaba embarazada de sete meses.

Os rapaces foron para Saxamonde coa familia da nai. Despois separáronos, foron vivir a distintas casas. Á máis pequena, que tiña 18 meses, os falanxistas buscáronlle unha boa casa. Mala conciencia. Dous foron para Vigo, outro para Ourense, e outro para Ribadeo. A onda espansiva do terror: unha casa queimada, un corpo carbonizado, feito cinza, recollido nunha lata  de gas e enterrado clandestinamente no cemiterio. Unha nai violada, mutilada, asasinada coa criatura que levaba no ventre. Unha familia tronzada polos partidarios do crime, polos defensores da cruz, da orde, da familia...

Tomás foi para Cesantes. Nunca puido esquecer aquel tempo de terror, de dor, de coraxe. Aquel tempo de lume e de cinza.

Nota.- A información aquí recollida foi elaborada a partir da entrevista a Tomás Matilde, realizada no marco do proxecto Nomes e voces.