domingo, 28 de setembro de 2014

AS ACTAS DA DIGNIDADE: A DOR E O AMOR DE CINTA REY


Para Carme Vidal, compañeira imprescindíbel en todas as batallas da memoria


Esta imaxe é un grandioso monumento da memoria. Ao mesmo tempo é un acto heroico, unha valente declaración de rebeldía, de resistencia, de dignidade. É tamén unha das máis completas reproducións dunha dor interminábel, invisíbel, permanente. Unha dor que non deixou rastro escrito, que non figura nos rexistros do crimes nin nos arquivos da memoria. Pero na decisión de ir alí, ao monte da Caeira, ao km 1 da estrada de Campañó, tinxido co sangue de Alexandre Bóveda, de Victor Casas e de moitos máis, hai unha mensaxe estremecedora, a confesión do sufrimento, do silencio e do orgullo dunha nai e dunha compañeira.
A muller da fotografía é Cinta Rey, nai de Victor Casas Rey, asasinado nese lugar o 12 de novembro de 1936. A muller que tomou a imaxe é Amalia Álvarez Gallego, a compañeira de Alexandre Bóveda, asasinado ao pé dese piñeiro o 17 de agosto de 1936. O día que foron alí, escribiron unha fermosa historia de amor e de rebeldía: un amor e unha rebeldía íntimas, silenciosas, soterradas, mais que hoxe emerxen como testemuños da grandeza de dúas mulleres que nun tempo de terror decidiron lembrar, facer memoria, levantar acta gráfica dos crimes.

Esta imaxe fálanos dunha historia que nos roubaron, que non foi contada. A historia estremecedora de miles de mulleres represaliadas e resistentes, cuxas vidas seguen aínda nos recantos máis escuros da historia, agardando. O relato das múltiples formas do horror e do sufrimento nos longos anos do silencio. Mais tamén é unha historia fermosa, que nos fala de fidelidade, de orgullo, de amor sen condicións e sen límites. O acto de facer esa foto, de gardar esa imaxe coma un tesouro familiar, era tamén un acto privado de resistencia, de combate contra a desmemoria, de denuncia dos crimes. 

Hoxe ese lugar do terror e da memoria non existe. Foi devorado por enormes edificios que gavean polas abas do monte da Caeira e Montecelo. Mais fica esta imaxe, con toda a súa enorme carga de amor e de dor. E queda a exemplaridade de dúas mulleres, Cinta e Amalia, que no medio daquela noite e daquel horror, quixeron lembrar. Esa é a súa victoria, ese é o noso compromiso.
 
PD Esta imaxe de Cinta Rey, realizada por Amalia Álvarez no lugar onde asasinaron aos líderes nacionalistas Victor Casas e Alexandre Bóveda, está recollida no catálogo do Memorial da liberdade. É propiedade de Víctor Casas, fillo.

AS ACTAS DO TERROR: A FAMILIA ZBARSKY KUPER


(Para Montse Fajardo, que anda na procura do ronsel das silenciadas) 


A interminábel noite do terror xenocida ten en Pontevedra nomes escuros, viles, de abominábeis asasinos de boa reputación. Ten tamén nomes claros, luminosos, eternos, nomes e vidas que nos acompañan para sempre. Coma as de Abraham e Jacobo Zbarsky, pai e fillo, xudeos de orixe rusa, que se estableceron en Galiza a comezos do século XX, dedicados á medicina e á odontoloxía. E dedicados tamén ao ben común, á causa do progreso e da liberdade, á loita política nas fileiras do comunismo e do socialismo.

Jacobo Zbarky, de 22 anos, foi dos primeiros que se presentou no goberno civil para defender a legalidade republicana. Ía vestido co uniforme de brigada de complemento e pola súa determinación e coraxe asumiu a dirección da resistencia das milicias populares contra o golpe. Detido o 20 de xullo, foi procesado, condenado a morte e fusilado no cuartel de Campolongo o 10 de agosto de 1936. A súa última carta, escrita tres horas antes de morrer, é un documento verdadeiramente estremecedor:

"Pontevedra, 9 de agosto de 1936.
Queridos míos:
Querida madre, perdóname este último gran disgusto que te doy. Dentro de 3 horas moriré, tú bien sabes cuanto te quiero, sin embargo no he querido ver a ninguno de vosotros por última vez, porque si así lo hiciera no tendría el valor de afrontar mi suerte.
Mis últimos pensamientos serán en todos vosotros, sobre todo en ti, madre mía. Estoy tranquilo, creo que esta tranquilidad me acompañará hasta el último momento. Piensa, madre mía, que si pierdes un hijo, por ningún ideal más justo.
Yo puedo sacrificar mi vida, te queda otro hijo y mucha más familia que harán todo lo posible por consolarte.
Os beso y abrazo a todos queridos, sobre todo a ti, madre.Tu hijo, que siempre te ha querido y te querrá mientras viva".
(Caeiro, Antonio e outros. Aillados. Vigo: Ir Indo.1995) 

A nai de Jacobo Zbarsky non aparece nos libros de historia, non figura nas actas do terror, no dietario do medo. A nai de Jacobo Zbarsky, Sofía Kuper, perdeuse na néboa do tempo, soa, coa súa dor interminábel de nai, de viúva, de desterrada, de morta en vida nunha agonía sen fin. Despois da morte do fillo, viviu a prisión e a asasinato do marido, o odontólogo Abraham Zbarsky, sacado na madrugada do 29 de decembro do Lazareto de San Simón e asasinado vilmente en Marcón cando tiña 54 anos. 

Sofía Kuper, derrotada pola dor e o desprezo, aínda tivo que sofrer o expolio dos bens familiares, as multas, as ameazas, os insultos... Talvez tamén foi moitas veces ao cárcere de Vigo a levarlle roupa e comida e amor ao seu irmán, Simeon Kuper Horstein, á súa irmá Elisa Kuper Horstein, e ao seu fillo, Elías Zbarsky Kuper, detidos e procesados polos fascistas. Non sabemos máis de Sofía Kuper, e este silencio da Historia, este esquecemento, é tamén unha acusación, a denuncia definitiva dos crimes, de todos os crimes e dos seus executores. E máis alá do silencio, é a chamada incesante da memoria de todas as silenciadas, a memoria imparábel de Sofía Kuper Hornstein, un nome luminoso que se ergue entre a néboa do tempo e que xa nos acompaña para sempre.

Celestino Poza e as actas da dignidade


(Para Celestino Poza Domínguez). 

Naquela interminábel noite de pistolas, naquel tempo de asasinos de misa dominical, a dignidade e a ética non sempre foron posíbeis. É por iso que hai que darlle valor a cada aceno, a cadra palabra, a cada ademán. Entre as imaxes do libro maior da dignidade, traio aquí a de Celestino Poza, o seu fillo Tino, Evaristo Mosquera e os evanxélicos de Marín (esquecidos entre os esquecidos) que se negaron a comungar na illa de San Simón o dia da misa propagandística do patrón de 1938, que defenderon as súas conviccións e as súas crenzas ante o mesmísimo Padre Nieto, que exercia o ofício coa pistola ao cinto. O acontecemento foi recollido no conmovedor libro de Evaristo Mosquera "Catro anos a bordo dunha illa" e tamén no proxecto Nomes e voces, contado por Ignacia Martínez Omil, filla dun dos protagonistas daquel acto heroico. (Outro día falareivos da foto que ilustra a portada do libro, que forma parte das actas do horror, que fala como ningunha outra imaxe do inferno que foi a illa para os presos que chamaban os "vellos").